Kỳ thi tốt nghiệp THPT vừa qua đi, với bao áp lực với học sinh, phụ huynh và xã hội, từ chuyện thi cử, đến việc đảm bảo sức khỏe và tình hình diễn biến cực phức tạp của dịch bệnh. Nhưng sau mỗi kỳ thì phu huynh và các con lại có một áp lực khác, đó là tiếp tục loay hoay chọn ngành, chọn nghề và chọn trường.
Cách đây 25 năm, khi còn là một thí sinh trước ngưỡng cửa đại học tôi và cha mẹ cũng loanh hoay không kém. Trong 2 năm cuối cấp, nhiều lựa chọn khác nhau được đưa ra và gần như không có điểm chung từ nào. Và rồi cuối cùng lựa chọn ngành chỉ đơn giản bởi suy nghĩ “dễ xin việc” bởi trong họ hàng có nhiều người làm nghề này.
Với tôi đó chưa hẳn là sự lựa chọn tốt nhất, vì ngoài thời gian học đại học thì tôi có gần 8 năm trải nghiệm các nghề khác nhau mà không có bất cứ một cảm hứng nào với công việc.
Hiện tại, phụ huynh đã có kiến thức hơn ngày trước, nhưng dù vậy cũng còn nhiều lúng túng khi giúp con trong định hướng nghề nghiệp. Một phần vẫn bị ảnh hưởng bởi tư duy cũ, với việc áp đặt suy nghĩ của mình với con. Một phần khác, là chưa có đầy đủ kiến thức về định hướng, cũng như không biết cách để cho con những trải nghiệm nghề nghiệp thông qua cuộc sống hằng ngày.
Trong phạm vi bài viết này, xin chia sẻ cùng các bậc phụ huynh những điều nên và không nên làm để đồng hành và giúp con trong quá trình lựa chọn nghề nghiệp. Nhưng điều này tôi đúc kết được khi gặp hàng ngàn người đi làm, cha mẹ và các em học sinh, sinh viên.
1. Nên hướng nghiệp từ bất cứ lúc nào – Đừng chờ đến khi trưởng thành
Tôi không kỳ vọng con có sự lựa chọn nghề nghiệp còn đang học cấp I hay nhỏ hơn. Tuy nhiên đây là giai đoạn để giáo dục về những giá trị của cuộc sống và trải nghiệm những nghề nghiệp thông qua những nhiệm vụ trong gia đình.
Một ví dụ rất hay khi cô bé 6 tuổi nhà hàng xóm muốn có một bộ màu vẽ. Người mẹ thay vì đáp ứng ngay thì lại nảy ra trong đầu một suy nghĩ để giúp con kiếm một công việc và đổi lấy bộ màu. Thay vì trả cho con gái một khoản phụ cấp để làm việc nhà, người mẹ đã cho con gái trải nghiệm nghề nghiệp thực sự. Công việc đầu tiên của cô gái là khảo sát khách hàng kho lập danh sách 10 người hàng xóm và yêu cầu họ chọn giữa các món ăn nào cho bữa tiệc tập thể cuối tuần. Cô bé trình bày kết quả và được mẹ mua cho bộ màu vẽ.
Sự khởi đầu này khiến cho cô bé đã trải nghiệm, tìm hiểu về những công việc thú vị và cảm thấy quý trọng công sức, tiền bạc. Tuy nhiên cha mẹ chú ý không trả tiền cho làm việc nhà vì đây là một phần trách nhiệm của mỗi thành viên. Nếu không con trẻ sẽ có tư tưởng đòi hỏi và quá coi trọng đồng tiền.
Tôi vẫn thường làm như vậy, do đặc thù công việc tôi thường gặp các chuyên gia, thông thường tôi sẽ chia nhỏ hay rất nhỏ những công việc của họ thành các nhiệm vụ. Rồi chuyển hóa những nhiệm vụ đó thành những công việc cụ thể cho trẻ làm. Đây là một cách hữu hiệu để cho con khám phá, trải nghiệm các nghề nghiệp dù đang ở trong động tuổi nào.
2. Hãy là nhà đầu tư – Đừng là người điều hành
Các bậc phụ huynh nên xem chương trình Shark Tank trên truyền hình, hãy coi mình là Shark và đầu tư cho sự nghiệp của con mình. Cha mẹ bằng kinh nghiệm của mình hãy là người hỗ trợ để các bạn trẻ tìm ra sự nghiệp của chính mình, hãy thúc đẩy con cái để họ trở thành nhũng người thành công và tỏa sáng sau này.
Hãy cam kết chắc chắn chỉ đứng sau và đóng vai trò hỗ trợ, không nên can thiệp hay chỉ đạo quá sâu. Đó là sự nghiệp và hạnh phúc của con mình, vì vậy “chính chúng nó” phải là người chủ động và tiên phong trong chính sự nghiệp của mình.
Nên nhớ, hãy là Shark để hỗ trợ con thành công, đừng để là Tank để con mãi quanh quẩn trong một cái bể chật hẹp mà chưa chắc đã mong muốn.
3. Hãy tạo sự chủ đông – Đừng để con bị động
Tôi gặp rất nhiều phụ huynh hầu như lo cho con từ A-Z, lý do điển hình nhất nghe có vẻ hợp lý là: “Để cháu tập trung cho việc học”. Điều này khiến các bạn trẻ có tâm lý ỷ lại, thụ động và khả năng vượt khó rất kém. Tuy nhiên xã hội bây giờ và tương lại kiến thức học ở nhà trường chỉ làm một phần nhỏ, các kỹ năng sống, tương tác với xã hội. kỹ năng công việc, những trải nghiệm… mới quyết định sự thành công. Những điều này chỉ có được nếu các bạn trẻ được tự lập dưới sự hướng dẫn đúng đắn của cha mẹ.
Không ít cha mẹ luôn luôn làm hộ hay luôn chỉ đạo con phải thực hiện theo đúng ý mình, những đứa trẻ sẽ không lớn được về mặt tư duy hay kỹ năng dù tuổi đời vẫn thay đổi với thời gian. Hãy thử tưởng tượng trong tương lai môt chàng trai hay cô gái ngoài 20 nhưng vẫn để những bậc phụ huynh đưa đi “xin việc” hay đến các buổi phỏng vấn. Liệu có phải cha mẹ đang “tước mất” quyền được tự lập của các bạn trẻ? Liệu đó có phải là điểu thực sự con mong muốn và hạnh phúc?
Một vài phương pháp các phụ huynh để con cái tự lập như: việc nhỏ thì tự đậy sớm, tự đi học, tự chuẩn bị đồ ăn … đến việc lớn hơn như đề xuất với bố mẹ, họ hàng để vay tiền hay đầu tư đi học đại học.
4. Nên hướng dẫn – Không làm hộ
Hãy trao đổi và thảo luận về những thử thách và thành công trong công việc với con dù ở bất cứ độ tuổi nào. Hãy cho con những khái niệm cơ bản về công việc như Sưo yếu lý lịch (hay CV), thư kiếm việc, phỏng vấn, tăng lương, … Một điểm đáng lưu tâm khi nói chuyện về những khái niệm này với con thì nên thay đổi tâm thế, tư duy từ xin việc sang tìm việc và là sự hợp tác bình đẳng giữa hai bên.
Ngoài ra cha mẹ cũng nên hướng dẫn có cách cư xử trong công việc với đồng nghiệp, với quản lý và với tổ chức. Hãy hướng dẫn con cách chủ động nhận trách nhiệm, biết cảm ơn và xin lỗi trong công việc, biết cách động viên người khác.
Một lưu ý rất quan trọng, để con có kỹ năng và chủ động phát triển trong sự nghiệp thì phụ huynh chỉ hướng dẫn và không làm hộ. Đã có một người cha ngỏ ý muốn gặp tôi để cảm ơn khi con trai được nhận là thực tập sinh tại công ty. Tôi nhẹ nhàng đề nghị rằng con trai của ông nên là người làm điều đó bằng cách thực hiện tốt nhất nhiệm vụ của mình.
5. Giúp con nhận ra điểm mạnh – Đừng giới hạn bản thân
Sự lựa chọn nghề nghiệp giờ đây đã thay đổi, không còn việc “cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy” hay “cứ học và làm đi rồi sẽ giỏi”. Sự lựa chọn nghề nghiệp dựa trên những điểm mạnh của bản thân sẽ là một trong những yếu hướng đến sự thành công sau này.
Tuy nhiên hầu hết con trẻ thường không có năng lực nhận diện được những điểm mạnh này. Vì vậy, cha mẹ là người hiểu rõ về con mình nên nên có thể giúp con nhận diện được vấn đề này và đưa ra những gợi ý về nghề nghiệp. Cha mẹ cũng không nên “vô tình giới hạn” điểm mạnh của con vì sẽ vô tình hạn chế khả năng phát triển, trong mỗi người đều có những khả năng đặc biệt có thể chưa khám phá được.
Nếu cha mẹ hay thiếu những kiến thức bài bản để giúp con nhận biết những điểm mạnh của mình. Vì vậy phụ huynh có thể tham khảo thêm các kiến thức hoặc sử dụng các công cụ rất phổ biên như Knowdell Cards, DISC, MBTI, Holland Code…
Bạn tôi có một con gái tôi có khả năng sắp xếp thông tin và nói ra một cách rất logic, ngoài ra cháu cũng rất dễ bắt chuyện với người khác. Bố mẹ cháu thường khuyên cháu nên làm giáo viên vì thấy phù hợp, tuy nhiên lời khuyên của tôi là hãy đừng “đóng khung” hay “giới hạn” sự lựa chọn của con, rất nhiều nghề mà con của bạn tôi có thể hướng tới như luật sư, truyền thông, nhà báo …
6. Cho con biết tất cả nghề nghiệp – Không giới hạn trong hiểu biết của cha mẹ
Thế giời đang thay đổi và các nghề nghiệp cũng thay đổi hằng ngày. Với cha mẹ, chúng ta không nhận thức được toàn bộ công việc hiện có, nhất là những nghề nghiệp mới. Ngoài ra có những nghề nghiệp mà cha mẹ cho rằng cần thiết nhưng có thể lại không tồn tại trong tương lai gần.
Năm 2020, khi gặp gỡ các phụ huynh có con chuẩn bị thi vào đại học. Rất nhiều người muốn cho con học ngành kế toán, đơn giản vì thấy đâu cũng cần nên có thể dễ xin việc. Tuy nhiên khi công nghệ vào cuộc sống và công việc thì nghề này sẽ sớm mất đi, vì vậy rất nhiều phụ huynh sau đó đã cũng con thay đổi lựa chọn.
Vì vậy cha mẹ hãy là người giúp con có đầy đủ nhất thông tin về các nghề nhiệp có trong xã hội. Phụ huynh có thể tìm kiếm trên mang với các từ khóa về nghề nghiệp trên mạng sẽ vô vàn thông tin hướng dẫn bằng cả tiếng Anh và tiếng Việt.
7. Hãy sử dụng các nguồn lực – Không nên làm một mình
Khi con bạn yêu thích hay nêu ra một số nghề nghiệp mà chúng quan tâm, hãy tận dụng các mối quan hệ của mình để được hỗ trợ. Đó có thể là người làm trong nghề đó hay người làm tư vấn hoặc một cơ hội để con trải nghiệm thực tế với nghề. Hay nói ngắn gọn hãy tìm cho con một người cố vân hoặc một cơ hội làm việc thực tế.
Nhưng chú ý hãy dừng lại ở đó, để con trải nghiệm và có sự lựa chọn của riêng mình. Rất nhiều phụ huynh mong muốn hay ép buộc con cái đi theo lộ trình hay nghề nghiệp do mình định sẵn. Điều này sẽ không hiệu quả, đặc biệt cho sự phát triển về sau này. Nếu con bạn thực sự muốn theo nghề của cha mẹ định hướng, con sẽ hạnh phúc hơn nhiều khi tự tìm ra điều đó.
8. Khuyến khích con làm việc và đi thực tập – Không nhất thiết làm toàn thời gian
Không có cách nào tốt hơn để biết chắc chắn rằng bạn thích – hoặc không thích – một nghề nghiệp nào hơn là làm việc và trải nghiệm trong lĩnh vực đó. Trong qua trình học, đặc biệt là thời sinh viên, thì thực tập là một cách tuyệt vời để trải nghiệm các ngành nghề khác nhau. Những công việc thực tập như vậy không chỉ giúp con bạn trải nghiệm công việc mà còn giáo dục về giá trị của sự lao động và đồng tiền.
Hãy thử hình dung mỗi năm có 3 tháng thực tập, thì sau 4 năm đại học con đã có tới 12 tháng được làm việc trong môi trường thực tế. Đó làm một điểm không tệ với một sinh viên mới ra trường khi tìm kiếm công việc.
Nhưng hãy nhắc con đừng quá tập trung tìm kiếm một vị trí toàn thời gian hoặc được trả lương. Con cần thực tập hay làm việc bán thời gian, vì học tập và trải nghiệm công việc cần song hành. Hai mươi giờ mỗi tuần là quá đủ để biết bạn có đam mê với một nghề hay không. Làm việc bán thời gian hay vào mùa hè là giai đoạn để thấm nhuần những bài học quý giá về giá trị nghề nghiệp.
9. Hãy tạo động lưc – Đừng gây áp lực
Cha mẹ nào cũng muốn con trở thành “ông nọ bà kia”, những người được xã hội trọng vọng. Vì vậy thường có tâm lý “thèm muốn” và tạo áp lực về một công việc cụ thể cho con mình: trở thành doanh nhân, trở thành chính trị gia, giáo viên, bác sỹ…
Khi đó chúng ta hãy tự đặt hai câu hỏi:
1. Nếu như nghề đó thật sự quan trọng với con bạn, thì nó có làm con bạn hạnh phúc không?
2. Nếu con bạn hạnh phúc, thì làm việc đó có phải sự quan trọng không?
Mỗi cha mẹ đều có những câu trả lời riêng, nhưng một gợi ý là mỗi người dành hơn 40 giờ mỗi tuần để làm việc. Thâm chí thời gian dành cho công việc còn nhiều hơn dành cho những người thân và gia đình, vì vậy sự hạnh phúc hay yêu thích công việc là rất quan trọng. Rất nhiều bạn trẻ tỏ ra chán nản công việc, không định hướng chỉ sau một vài năm đi làm, nguyên nhân là do không có sự hứng thú và yêu thích công việc.
Vì vậy với vai trò là cha mẹ hãy thúc đẩy và tạo cảm hứng để con tìm kiếm bất cứ thứ gì đam mê, đừng ép buộc hay hướng tới một lĩnh vực nào cụ thể.
Lời kết:
Xu thế của công việc đang có sự biến đổi nhanh chóng kể cả về công việc và kỹ năng, vì vậy các con cần có đầy đủ tư duy, kỹ năng để đáp ứng với sự thay đổi này. Vì vậy với kinh nghiệm của mình, cha mẹ hãy là người bạn đồng hành, cho con sự chủ động, trải nghiệm, khám phá nhưng nghề nghiệp cho bản thân. Như vậy các con mới có những cơ hội để thành công và hạnh phúc với công việc trong tương lai. Và tôi tin rằng đó chính là điều mà bất chứ cha mẹ nào cũng mong muốn.
HRNguyen
Bài viết được chia sẻ trên VNEXPRESS